Niêm Hoa Vi Tiếu
Niêm hoa vi tiếu, một bông hoa một nụ cười.
Tích này tóm tắt như sau, chuyện là duyên đến, một hôm cụ thích ca có buổi thuyết giảng đặc biệt học trò toàn loại xuất sắc. Cụ bước lên bục, căn phòng đã hoàn toàn yên tĩnh. Mọi người chở đợi nhưng mãi mà Thích Ca không nói gì. Cụ rút trong túi ra một bông hoa sen và giơ lên. Cả lớp dõi theo, lặng thinh. Duy chỉ có Ca Diếp mỉm cười. Cách dạy đó gọi là tâm truyền tâm, bất lập văn tự. Đó là giây phút đầu tiên mà thiền ra đời. Ca Diếp là tổ thứ nhất truyền tới Bồ Đề Đạt Ma là tổ thứ 28.
Như thôi chuyện b6en nhà phật nghe vậy thì kể vậy. Niêm Hoa là cuộc bày những bức tranh đều vẽ về họa dựa trên cảm hứng từ câu chuyện này của nhóm họa sĩ G39: Ngô Đình Nhi, Ngô Quốc Thắng, Nguyễn Hồng Phương, Đinh Công Đạt, Chu Hồng Tiên, Phương Bình, Lê Thiết Cương và thêm những bông sen bằng gốm Phù Lãng của điêu khắc gia Vũ Hữu Nhung.
Theo quan niệm của nhà phật thì ai ai cũng có phật tính. “ Ngọn cỏ còn có phật tính huống chi” –Đi tu là trở về mình, Đi tu là đi tìm cái bản lai diện mục của chính mình chứ không phải đi đến tận đâu. Thấy tâm , thấy tính thì thành phật. Điều này là cốt tử. Làm nghệ thuật cũng y như vậy. Nghệ sĩ là kẻ đi tìm mình, tìm vân tay của mình. Tìm ra cách hát, cách kể, cách vẽ của riêng mình. Rốt ráo thí phong cách là niết bàn.
Vẽ cũng là “tu”, vẽ cũng là tu tâm tu tính, vẽ cũng là hành thiền. Tác phẩm của những họa sĩ bậc thầy đều là một dạng chứng ngộ.
Một bức tranh đẹp, một mảng màu đẹp, thẫm chí một nét đẹp như một niệm khởi cho một duyên sinh với cả người vẽ cũng như người thưởng ngọn. Đâu cứ phải nhiều lời, thiền vốn vô ngôn.
9 nghệ sĩ mỗi người một lối “niêm hoa”
Bình Nghi yêu thích hoa sen, những bông sen trắng tĩnh lặng, xòe cánh tự nhiên, an nhiên, an lành ngay trong thực tại, một mặt hồ, một cái ao rất đời sống. Có rong rêu, có bèo, có những con chuồn chuồn nước “ hiện tại lạc trú” là vậy.
Nguyễn Quốc Thắng tung tẩy với sen trên nền báo cũ hoặc xuyến chỉ. Chất liệu chủ đạo của anh. Sen nở, sen tàn, đi về, sinh tử. Suy cho cùng cũng là một, là như nhất. Thắng không vẽ sen, tôi nghĩ anh “vẽ” mình, chuyện cuả mình.
Nguyễn Hồng Phương rực rỡ, vui sống với hoa, không chỉ một loài hoa mà bốn mùa hoa. Rất “ hiện dinh”, ở đây và lúc này là những nhát bút cộm sơn, Nhanh mạnh, căng mọng, tràn trề nhựa sống. “ Cảm ơn vì ta mà hoa đã nở”. Như Tô Thùy Yên từng ngộ.
Vũ Hữu Nhung đến với Niên Hoa bằng cụm tác phẩm điêu khắc, gốm, hoa sen. Những bông sen mãn khai, thô mộc, giản dị, bình an. Gốm là đối thoại của lửa, nước, đất. Đối thoại của thiên địa nhân. Gốm sen là cầu nối của đạo và đời, nhân và duyên.
Đinh Công Đạt đưa lên những bông hoa như nó vốn vậy. Mưa rơi còn không cao thấp nữa là. Mai lan cúc trúc hay là kỳ hoa dị thảo. Lòng mình sao thì vẽ thế.
Chu Hồng Tiên, một ca lạ, kiểu vẽ của anh là vẽ mà không. Có lẽ không phải vẽ. Từ mắt nhìn, trái tim cảm đến bàn tay. Cây Bút, màu là một liền mạch. Ánh mắt ấy chớp mắt ấy là tranh. Nghệ thuật của Chu Hồng Tiên là trực họa, trực giác, không có chỗ cho phân tích lý tính. Những bông hoa của Tiên và anh là một. Không phải kiểu tôi tư duy là tôi tồn tại, tôi là tiến sị tôi đang ngắm và vẽ hoa? Không cần. Nghệ thuật của Chu Hồng Tiên là đón ngộ.
Lê Ngọc Thuận góp mặt với niêm hoa bằng một số tác phẩm đẽo gọt từ gỗ được vớt lên từ cửa sông Thu Bồn, Cửa Đại sau những trận lũ. Đây cũng là một ý hay, rất “cơ tu” vì người cơ tu cũng không chặt hạ cây cổ thụ theo tục lệ tôn thờ thần rừng. Những cây gỗ ấy được tái sinh. Nó không chết đi vì nó sống tiếp một đời sống trong nghệ thuật sống một kiếp sen hồng.
Lê Thiết Cương góp mặt với Niên Hoa bằng những bức tranh tối giản mực nho trên giấy gió, bút pháp kiểu thảo thư, chấm phá và gợi nhớ về một loài hoa nào đó chưa chắc đã có ? Cảm giác về hoa là đủ. Tối giản chính là mỹ học của thiền.
Hoàng Phương Liên với ưu thế của mảng màu tươi của giấy màu thủ công. Chị chọn đề tài cho các tác phẩm của mình là tĩnh vật hoa. Xé vừa là theo hình vừa là bỏ hình, vừa là có tình mà cũng lại là vô tình. Xé nhiều tình cờ, tự do, phóng khoáng hơn cắt. Duyên của Liên là cách xé nghiên, màu trắng của mặt sau tờ giấy màu hé lộ, lấp ló, ít nhiều, to nhỏ, lem nhem, xô lệch, lỏng leo chơi vơi tạo thành một kiểu đường viền mơ hồ, mềm mại bảng lảng kiểu rất mặc kệ, kiểu lạt mềm buộc chặt. Những bông hoa/giấy xé tự do.
Mona Lisa mỉn cười. Ca Diếp cười mỉm. Mỗi người một ý, chắc chắn không giống nhau. Tuy nhiên nụ cười là dấu hiệu của tư tưởng “ Phải từ nỗi đau để tìm được tiếng cười” . Có lần nhà văn Nguyễn Huy Thiệp nói vậy. Chỉ có bông sen đau mới sinh ra được nụ cười. Ăn cơm, uống nước, quét nhà vẫn có thể là thiền. Đâu cứ phải diện bích, phải nhắm mắt.
Vẽ một bông hoa cũng là thiền.
Trong những con đường đi tìm mình, trở về mình thì nghệ thuật là con đường đặt biệt, con đường của cái đẹp. Cùng nở nụ cười, cùng ngắm một bông hoa nở.
Lê Thiết Cương 5.2023
